Günlük hayatta karşılaştığımız konulardan biri de Ayşe Teyze’nin kolundaki bileziğini boynundaki altınını, satması halinde herhangi bir vergi verecek mi? Gerek bu tür ziynetlerini satanların gerekse bunları ticari olarak alanların uymaları ve düzenleyecekleri belgeler uygulamada çok rastlanan sorulardandır. Diğeri bir örnek ise köyde yaşayan Fatma Teyze’nin bazı pastanelere devamlılık arz etmeden süt satması halinde vergi kanunları açısından karşılaşacağı sorunları Gelir Vergisi Kanunu’nun esnaf muaflığı açısından irdelenmesi bu yazımızın konusu olacaktır.
AYŞE TEYZE KÜÇÜK ESNAF DEĞİLDİR GELİR VERGİSİ KESİNTİSİ ÖDEMEYECEKTİR
Burada esnaf ve vergiden muaf esnafın ne anlama geldiği tanımlarına gereksinimimiz vardır. Küçük esnaf, sermayeden ziyade emek ve beden gücüne dayanan geleneksel işleri zanaat edinen küçük ticaret erbaplarına verilen addır. Bunlar, tamirci, muslukçu, kalaycı, lehimci, bileyici, terzi, nalbant, halaç, semerci, yorgancı, kilim, hasır, keçe ve kilim dokuyucuları ve benzeri zanaat sahipleridir. Küçük bir işyeri açarak bazı gıda maddeleri baklava, börek, simit, erişte ve benzeri maddeler ile küçük çaplı bakkal işletenler de esnaf sayılır.
Ayşe Teyze bu kapsamda bir tanımlama içinde bulunmadığından yani esnaf ya da küçük esnaf olmadığından dolayı kuyumcudan altını karşılığında alacağı meblağ üzerinden herhangi bir vergi kesintisi yapılmayacaktır.
Kuyumcu aldığı mal bedeli kadar gider gider pusulası düzenleyecek, bu pusulada herhangi bir gelir vergisi kesintisi yapmayacaktır. Düzenlediği gider pusulasında belirtilen miktarı fatura gibi muhasebe hesaplarına aktaracaktır.
Vergi mükellefiyeti olmayan, altın, bilezik ve benzeri kişisel varlıklarını kişisel gereksinimleri nedeniyle kuyumcu esnafına satan Ayşe Teyze’nin vergi kanunları karşısındaki durumu Gelir Vergisi Kanunu’muzun dışında olduğu için vergiye tabi değildir.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 9’ncu maddesinde küçük esnafın vergiden muaf olduğuna ait düzenlemeler yapılmış, kimlerin esnaf muaflığından faydalanacakları da maddede bentler halinde sayılmıştır. Buna göre ticaret ve sanat amacıyla bir faaliyette bulunmayanlar Ayşe Teyze esnaf sayılmamaktadır.
ESNAF MUAFLIĞINDAN YARARLANANLARDAN VERGİ KESİNTİSİ YAPILIR
Gelir Vergisi Kanunu’nun 9’ncu maddesinde sayılan vergiden muaf esnaf vergi muafiyetinden yararlanmakla birlikte vergi kesintisine tabidirler. Kanunu’nun 9’ncu maddesinin son fıkrasındaki düzenlemeye göre; muafiyetin aynı Kanunun 94’ncü maddesinde sayılan vergi kesintisini kapsamadığı şeklindeki düzenlemesine göre bunların 1’nci ve 2’nci sınıf tüccarlara yaptıkları mal ve hizmet bedelleri üzerinden vergi kesintisi yapılmaktadır.
Yani esnaf muaflığından yararlansa bile, mal ve hizmet sattıkları esnaflara bu mal ve hizmetleri satan vergiden muaf esnaftan vergi kesintisi yapılacağı açık olarak Gelir Vergisi Kanunu’nun 9’ncu maddesinin son bendine göre Gelir Vergisi Kanunun 94/13’ncü maddesine sayılan emtia ve imali işleri ile hurda teslimlerinde yüzde 2, diğer mal teslimlerinde yüzde 5 ve mal ve hizmetin birlikte yapılmasında ise yüzde 10 vergi kesintisi yapılmaktadır.
Vergiden muaf esnaftan mal veya hizmet satın alan birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabı ve çiftçiler, mal ve hizmet bedeli için gider pusulası düzenleyerek satıcıya imzalatacaklar.
Konu başlığımızda belirtilen esnaf muaflığı kapsamında vergi mükellefiyeti bulunanlar şahsi ziynetlerini satanlar hakkında ise hiçbir şekilde vergi kesintisi yapılmayacaktır.(Gelir İdaresi Başkanlığı Muğla Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 30.06.2022 tarih ve 96620903-120-130586 sayılı özelgesi de bu yöndedir).
Yüzde 2 oranında gelir vergisi kesintisi yapılmaktadır.
Yukarıda sayılanların dışındaki mal teslimlerinde ise yüzde 5 oranında bir vergi kesintisi yapılmaktadır.
Mal ve hizmetin birlikte yapılmasında ise vergi kesinti oranı yüzde 10 olarak uygulanmaktadır.
Vergiden muaf esnaftan mal veya hizmet satın alan birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabı ve çiftçiler, mal ve hizmet bedeli için gider pusulası düzenleyerek satıcıya imzalatacaklar.
FATMA TEYZE ESNAF MUAFLIĞINDAN YARARLANDIĞI İÇİN GELİR VERGİSİ KESİNTİSİ ÖDEYECEKTİR
Fatma Teyze evinde el emeği ile ürettiği dantel ve örgüleri çarşıda mefruşat işleri yapan ve 2’nci sınıf tüccar olarak işletme esasına göre defter tutan bir işletmeye süreklilik arz etmeden satmaktadır. Fatma Teyze Gelir Vergisi Kanunu’nun 9/6’ncı maddesine göre esnaf muaflığından yararlanarak vergi mükellefiyetini tescil etmeyecek, defter tutmayacak, beyanname vermeyecektir.
Basit Usulde vergi hadlerini aşmadığı takdirde, sattığı mal bedeli üzerinde mefruşatçı tarafından düzenlenecek gider pusulasında kendisine ödenecek miktardan yüzde 2 oranında gelir vergisi kesintisi yapılarak mefruşatçı tarafından muhtasar beyanname ile beyan edilerek ödenecektir.
MAL VE HİZMET SATIN ALAN GİDER PUSULASI DÜZENLEYECEK
Esnaf muaflığında yararlananlar defter, belge tutmazlar. Ancak, aldıkları ve sattıkları mal ve hizmetin belgelerini saklama mecburiyetleri vardır.
Vergiden muaf esnaftan mal ve hizmet satın alan birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabı ve çiftçiler, Vergi Usul Kanunu’nun 234’ncü maddesinde düzenlenen gider pusulası düzenlemek ve satıcıya imzalatmak zorundadırlar. Vergiden muaf esnaf için düzenlenen gider pusulası, bu kişiler tarafından verilmiş fatura sayılmaktadır.
Gider pusulasında, işin içeriği, emtia ise; cins, nev'i, miktar ve bedeli; hizmet ise işin ücreti ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlariyle soyadları, tüzel kişilerde unvanları ve adresleri ve tarihini içeren iki örnek olarak düzenlenir. Bir nüshası işi yapana veya malı satana verilir.Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde izlenir.
Gider pusulası, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren faturalar gibi azami yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılır.
GİDER PUSULASI YERİNE GEÇEN BELGELER
Yukarıda belirtilen bilgileri içermek kaydıyla kaydıyla;
- Malın veya hizmetin bedelinin, yedi gün içinde satıcıya; Bankacılık Kanununda tanımlanan banka, Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında yetkilendirilmiş ödeme kuruluşları veya Posta Hizmetleri Kanununa göre kurulan Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi aracılığıyla ödenmesi halinde, bu kurumlarca düzenlenen belgeler,
- Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında satın alınan malların gider pusulası düzenlemek zorunda olanlara iade edilmesinde, Bu Kanun uyarınca iade edilecek tutarların, yukarıda sayılan Banka ve finans kuruluşlar aracılığıyla iadesinde bu kurumlarca düzenlenen belgeler,
- Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna göre belge düzenleme zorunluluğu bulunmayan kamu kurum ve kuruluşlarının, tabi oldukları ilgili mevzuat dâhilinde, yaptıkları işler veya sattıkları mallar için düzenledikleri belgeler,
Gider pusulası yerine geçeceği düzenlenmiştir.
Yukarıda da belirtildiği üzere Ayşe Teyze için gider pusulası düzenlenecek, ama vergi kesintisi yapılmayacak; vergiden muaf esnaf olan Fatma Teyze için gider pusulası düzenlenecek ve vergi kesintisi de yapılacaktır.
Alınan mal ve hizmetler için gider pusulası düzenlememe Vergi Usul Kanunu’nun 234 üncü maddesine göre zorunludur.
Sabri Arpaç
sabriarpacymm@gmail.com
