COVID-19’DAN KORUNMAK İÇİN ÖNERİLENLER

Türk
Tabipleri Birliği COVID-19 İzleme Grubu, COVID-19’un etkeni olan SARS CoV-2’nin
nasıl bulaştığına ve nasıl korunabileceğimize ilişkin yeni bir bilgi notu
yayımladı. COVID-19’un yayılımına ilişkin en çok sorulan soruların yanıtlarını
içeren bilgi notunda, korunmaya ilişkin öneriler de bir kez daha
hatırlatılıyor.

Bilgi
notu şöyle:

COVID-19’un
etkeni olan SARS CoV-2 nasıl bulaşıyor? Nasıl korunabiliriz?

Solunum
yolu enfeksiyonları, üç temel mekanizma ile bulaşmaktadır. Bunlar; damlacık,
damlacık çekirdeği ve temas yoluyla bulaş olarak sıralanabilir.

Damlacık yoluyla
bulaş nasıl oluyor?

Damlacık
yoluyla bulaşan hastalıklarda, bulaş, çevreye saçılan 5 mikrondan
büyük parçacıklarla olur. Bu parçacıklar, büyük oldukları için 1 metreden
uzağa gidemeden yüzeylere ve yere düşer. Öksürük ve hapşırık durumunda 2-3
metre kadar uzağa gidebilir. Damlacık yoluyla bulaşan hastalıkların en bilinen
örneği influenzadır (grip). Bu tür hastalıklarda, doğrudan bulamayı
engellemenin yolu araya 1-2 metre mesafe koymaktır. Ayrıca hasta olan kişi
cerrahi maske kullanmalıdır. Hastaneye yatma durumunda hastaya 1 metreden fazla
yaklaşması gereken (tansiyon ölçme, muayene..vb) sağlık çalışanları mutlaka
cerrahi maske takmalıdır.

Damlacık
çekirdeği nedir ve damlacık çekirdeği ile yoluyla bulaş nasıl oluyor?

Damlacık
çekirdeğiyle bulaşan hastalıklarda, bulaş, çevreye saçılan 5
mikrondan küçük parçacıklarla olur. “Damlacık çekirdeği” damlacıklardan
farklı olarak boyut olarak büyük ve havada asılı kalan parçacıklardır. Bu
parçacıklar, çok küçük oldukları için havada asılı kalırlar ve ortamın havası
değişmeden de ortamdan uzaklaştırılamazlar. Damlacık çekirdeği ile eş anlamlı
olmak üzere “havayolu” (ingilizce “airborne” karşılığı) ile bulaş veya “solunum”(enfeksiyon
kontrolü eğitimlerinde sık kullanılan bir ifade) ile bulaş ifadelerei
kullanılmakta ve bu ifadeler, günlük kullanımda karışıklığa yol
açabilmektedir. Kısaca özetlemek gerekirse “damlacık çekirdeği” veya
“havayolu” veya “solunum” ile bulaştığı ifade edilen bir hastalık 5 mikrondan
küçük parçacıklarla bulaşmaktadır.  Bu tür hastalıkların en bilinen örneği
de tüberkülozdur. Bu tür hastalıklardan korunmak için hasta odasına giren herkes
N95 veya FFP2 veya FFP3 türü maske takmalıdır. Cerrahi maske bu durumlarda
yeterli değildir. Burada mutlaka belirtilmesi gereken konu, virüslerin veya
bakterilerin -hastalığın mekanizmasına göre değişmek üzere- farklı boyutlardaki
parçacıklara tutunarak dış ortama saçılmasıdır. Yani bakteri veya virüs
“çıplak” bir şekilde dış ortama atılmamaktadır. Örneğin influenza virüsü 0.1
mikron (100 nanometre) çapında olup damlacık yoluyla bulaşırken, tüberküloz
basili 1-4 mikron olup damlacık çekirdeği yoluyla bulaşmaktadır.  Dolayısıyla
etkenin büyüklüğüne göre değil bulaş yoluna göre korunma önlemleri alınmalıdır.

Temas yoluyla
nedir ve temas yoluyla bulaş nasıl oluyor?

Temas
yoluyla bulaş, özellikle damlacık yoluyla bulaşan hastalıklar için en
önemli bulaş yoludur. Ellerin yüzeylerdeki parçacıklarla temas etmesinin
ardından ellerin ağız, burun, göz ve yüze temas etmesiyle bulaşıcı parçacıklar
üst solunum yolu aracılığıyla vücuda girmektedir. Bu tür bulaşı
engellemenin yolu el hijyeninin sağlanması ve yüzeylerin sık temizlenmesidir.  

COVID-19’
a gelince…

COVID-19’un
etkeni olan SARS CoV-2, 0.08-0.09 mikron (80-90 nanometre) çapında olup damlacık
ve temas yoluyla bulaşmaktadır. Bu nedenle hastaya 1 metreden fazla
yaklaşacak sağlık çalışanlarının cerrahi maske, yüz koruyucu, önlük ve eldiven
kullanması gereklidir.

Ancak
solunum yolundan örnek alma, entübasyon, solunum sekresyonu aspirasyonu gibi
işlemlerin aerosolizasyona yol açma olasılığı nedeniyle bu işlemler sırasında
damlacık çekirdeği yoluyla bulaş olasılığı dikkate alınmalıdır. Bu bilgi,
deneysel ortamda yapılmış işlemlerden elde edilmiş bir bilgi olup klinik
pratikteki önemi henüz belirlenmemiştir. Ancak böyle bir bilgi göz ardı
edilmemeli ve aerosolizasyon oluşturma olasılığı olan işlemlerde cerrahi
maske yerine N95 veya FFP2/FFP3 türü maske kullanılmalı, yüz koruyucu, eldiven
ve önlük giyilmelidir.

COVID-19
etkeninin hangi tür yüzeylerde, ne kadar süreyle kaldığına ilişkin deneysel
çalışmalardan elde edilen veriler paylaşılmakta ve bulaştırıcılık süresine ilişkin
değerlendirmeler yapılmaktadır. Bu veriler, deneysel ortamda yapılan
çalışmalardan elde edildiği için günlük pratiğe doğrudan uygulanması zordur.
Çünkü bir etkenin bulaştırıcılığını belirleyen en önemli faktörlerden biri
kişinin karşılaştığı viral yük miktarı yani hastalandırıcı etkenin miktarıdır.
Viral yükü, virüsün içinde bulunduğu parçacıkların hangi hastadan saçıldığı,
hangi miktarda saçıldığı, virüsü saçan kişinin hastalığının kaçıncı gününde
olduğu, tedavi alıp almadığı gibi birçok faktör belirler. Herhangi bir yüzeyi
değerlendirirken bu bilgilere ulaşmak olası değildir. Ayrıca bu tür deneysel
çalışmalar genellikle virüsün nükleik asitinin saptanmasına dayanmaktadır ki bu
durum her zaman bulaştırıcılıkla doğrudan ilişkili değildir. Hastalığın temas
ile bulaşını azaltmadaki iki önemli nokta el hijyeni ve el değen yüzeylerin sık
temizlenmesidir.

COVID
19’un fekal-oral bulaşmasına ilişkin olarak yapılan incelemeler sonucunda da
dışkıda virüse ait nükleik asit saptandığı ancak bulaştırıcılığa ilişkin bir
veri olmadığı bilinmektedir.

COVID-19’DAN
KORUNMAK İÇİN ÖNERİLENLER

-COVID-19 ön
tanısı veya kesin tanısı olan hastaların odasına girerken cerrahi maske, yüz
koruyucu, önlük ve eldiven giyilmesi gereklidir.

-Hastadan örnek
alırken, hasta entübe edilirken veya aspire edilirken N95/FFP2 tipi maske
kullanmak gereklidir.  Entübe hastalara 1 metreden fazla yaklaşacak
sağlık çalışanları da N95/FFP2 tipi maske kullanmalıdır.

-Serviste
yatan hastaların odasına girerken N95/FFP2 tipi maskeye gerek yoktur, cerrahi
maske yeterlidir. Serviste yatan hastalar için N95/FFP2 tipi maske sadece
sürüntü örneği alırken veya hasta entübe edilirken kullanılır.

-Bulaşı
azaltmak için koruyucu malzemelerin giyme ve çıkarma sıralarına dikkat
edilmesi gereklidir.

Giyme
sırası: El hijyeni, önlük, maske, gözlük veya yüz koruyucu, eldiven

Çıkarma
sırası: Eldiven, el hijyeni, gözlük veya yüz koruyucu, el
hijyeni, önlük, el hijyeni, maske, el hijyeni

-COVID-19,
damlacık yolunun yanı sıra temas ile de bulaşmaktadır.  Bulaş yolunun çoğu
durumda, kirli yüzeylere temas ettiği için,  eller olduğu bilinmektedir.
Kirli ellerin göz, burun, ağız ve yüz ile temas etmesi sonucunda etken,
hastalık yapabilmektedir. Bu tür bulaşı engellemenin en etkili yolu, su
ve sabun ile 20 saniye boyunca el yıkamaktır.

-El
yıkama için normal sabunlar yeterlidir, antiseptikli sabunlara veya özel madde
içeren temizleyicilere gerek yoktur.

-El
yıkamanın mümkün olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptikleri
kullanılabilir. Ellerde görünür bir kirlenme olmadığı sürece el antiseptikleri
el yıkama kadar etkilidir.

Sağlıklı
kişilerin toplum içinde dolaşırken maske kullanmasına gerek yoktur. Gereksiz
yere maske kullanımı sakıncalıdır çünkü bulaşı daha çok arttırabilir. Ayrıca
yüzde maske olması “yalancı” bir güven hissi uyandırmaktadır. Konya genç escort Hastalığın
yüzeylerden de geçebileceği bilgisi ihmal edildiğinden el hijyenine uyum
azalmaktadır.

-COVID-19’dan
korunmak için -tıbbi olarak gereken durumlar dışında- eldiven
kullanılmamalıdır. Sağlıklı kişilerin markette, sokakta Kocaeli olgun escort veya sağlık
çalışanlarının gereken durumlar dışında eldiven kullanması hem kullananın
kendisi hem de çevresi için daha çok bulaştırma riski taşımaktadır.

Sağlık
çalışanları için temas öncesi profilaksi önerilmemektedir. Kayseri anal escort bayan Yani COVID-19’lu
hasta ile temas edecek sağlık çalışanlarının korunma amacıyla herhangi bir ilaç
kullanması önerilmemektedir.

Türk
Tabipleri Birliği COVID-19 İzleme Grubu