Marmara Üniversitesi içinde yeni üniversite kuran kararname skandalı, bir kısmı ilahiyat kökenli Saray’dan rektör atamaları, Ankara Üniversitesine de açık öğretim hakkı tanınması, tüm üniversitelerin ve MEB okullarının uzaktan eğitime zorlanması, uzaktan eğitimin, dijital eğitimin (benim adlandırmamla e-diktasyon, d-diktasyon) yaygınlaştırılma girişimleri, bir kararnameyle Şehir Üniversitesinin kapatılması, bir başka kararnameyle çeşitli şehirlerde Sağlık Üniversitesine bağlı tıp fakülteleri açılması, yeni YÖK taslağında konsey veya mütevelli heyetlerinin öngörülmesi…
Elmaya armut demekle elma armut olmaz. Tabela asmak veya kararname yayımlamakla üniversite üniversite, Saray’dan atamakla rektör rektör, YÖK’ten atamakla dekan dekan olamıyor maalesef.
Uzaktan yaptık diyerek dersler ders olamıyor maalesef.
Çoktan seçmeli sınav yapmakla bilim ve eğitim olamıyor maalesef.
Ama bir şeyler olduğu kesin. Bu yaşananlar eksiği ile gediği ile mevcut olan üniversite veya fakültelerin, bunların kurumsal kimliklerinin, birer kurum olabilmelerinin daha da sakatlanmasına yol açıyor.
Üniversite tarihi için temel bir eser olarak T. Timur’un kitabına bakılabilir. Ben en özet haliyle üniversite nedir, fakülte nedir soruları eşliğinde duruma dikkat çekmeye çalışacağım.
Üniversite anlayışı ve kurumları; Bologna örneğinde (1088) olduğu üzere Orta Çağ’da öğretme (hoca) ve öğrenme (öğrenci) topluluklarının (universitas magistrorum et scholarium ‘Öğretmenler ve Öğrenenler Topluluğu’) kurumsal örgütlenmeleri ile ortaya çıkmıştır. Universitas veya bu öğretme-öğrenme toplulukları içerik olarak 1-“septem artes liberales yedi liberal sanat” (sanat fakültesi, daha sonra felsefe fakültesi) ile 2- ilahiyat, 3- hukuk ve 4- tıptan oluşmaktaydı. Hepsine birlikte universitas litterarum (‘bütün bilimler’) deniyordu ki öğretim ve araştırma birliğini üniversite çalışmalarının temel ilkesi yapan Wilhelm von Humboldt, bu terimi modern üniversitenin belirleyici bir özelliği saydı.
Özetle öğretme ve öğrenme (hoca ve öğrenci) topluluklarının kurumu üniversiteler, öğrenci olmadan, öğrenci toplulukları olmadan, onların fakülte ve üniversite kurumsal organlarda yer almaksızın üniversite, üniversite olamaz.
Aynı şekilde öğreten topluluğu da üniversitenin ayrılmaz bileşenidir. Dekanının belirlenmesinde öğrenci ve öğretim elemanının yeri olmadığı bir fakülte fakülte sayılamaz. Üniversitenin rektörünü belirlemekte o üniversiteyi oluşturan öğreten ve öğrenen toplulukların bir yeri yoksa orası kurumsal olarak özerk bir kurum olamaz, bilimsel özgürlükten söz edilemez.
Orta Çağlardan beri, çoğu Avrupa üniversitesinin geleneksel dört fakültesinden sanat veya felsefe fakültesi üniversitede tüm alanlar için şarttı. Çok genel bir çerçeve çizilirse; üniversite evrensel entelektüel bilgileri geliştirmek ve öğretmek üzere (propaedeutik) bir sanat fakültesi (zamanla felsefe fakültesine dönüştü) ile belirli bir profesyonel alanla ilgili teoloji, hukuk ve tıp fakültelerinden oluşan hoca ve öğrenci topluluğu idi.
Yeni bilimsel disiplinlerin ortaya çıkması ve farklılaşması ile bunlara önce doğa bilimleri ve sosyal bilimler fakülteleri, daha sonra da ekonomi ve mühendislik fakülteleri gibi fakülteler de eklendi. Günümüzde hemen bütün ana uzmanlık alanları ile ilgili fakülteler oluşmuş bulunuyor.
Her fakültenin dekanı ve akademik kurulları bulunur. Fakültelerin araştırma eğitimi (studium) ve sınav yapma yetkileri; ön lisans, lisans, yüksek lisans (master) doktora ve doçentlik, aynı zamanda fahri doktora verme hakkı vardır.
Fakülteler, dolayısıyla üniversite çeşitli programlar ile kütüphane, laboratuvar veya işliklerden oluşur.
İşin esasına dönersek yakın zamanlara kadar sanat alanlarında yetkin olmayanlara üniversite diploması verilmiyordu. Yani üniversite diploması için Antik Yunan’dan bu yana çoğu kez mantık mı gramer mi daha öncelikli, günümüzde matematik mi edebiyat mı diye de tartışılabilecek yedi sanat üniversitenin ayrılmaz parçasıydı. Latince septum artes liberates yani yurttaşlık-özgürlük için şart olan 7 sanatın ilk kısmını oluşturan üçlü (trivium) 1- Gramer, 2- Diyalektik, 3- Retorik (belagat) şeklindedir. İkinci kısmını oluşturan dört sanat (quadrivium) 4- Aritmetik, 5- Geometri, 6- Müzik, 7- Astronomiden oluşmaktadır.