Türkiye’de mevcut havalimanları içerisinde İstanbul, Sabiha Gökçen, Antalya, Esenboğa, Adnan Menderes’ten sonra Adana Şakirpaşa Havalimanı ve Milas Bodrum havalimanı en önemli havalimanlarıdır. Adana Havalimanının kapatılarak Mersin İlinde Çukurova Bölgesel Havalimanın hizmete açılacak olması tartışmaları beraberinde getirmektedir. Yeni havalimanı açılacağına göre Adana havalimanı ne olacaktır? Ana soru budur. Öncelikle şunu belirtmek istiyorum. Bölgesel bir havalimanı için başlangıçta yapılması gereken çok sayıda iş ve işlemlerde pek çok noksan ve yanlışlık, planlamama hataları bulunabilir. Ancak artık bunları tartışma evresi geçmiştir. Eğrisi veya doğrusu ile büyük bir kaynak ayrılarak uzun süren bir süreçten sonra bir havalimanı yapılmıştır. Bu havalimanı ulusal bir servettir. Zarar etmeden, toplumsal faydası en üst düzeyde olacak şekilde en optimal bir biçimde çalıştırılmalıdır. Bu noktada karar verilmesi gereken konu ya da Adanalıların kırmızı çizgisi 1937 yılında hizmete açılan ve Türkiye'nin halen kamu hizmetinde olan en eski havalimanı olan Şakirpaşa Havalimanının bir ulusal bir servet olduğu, kent ekonomisi ve sosyal yaşamı için vazgeçilmez olduğunun her kesimce tereddütsüz kabul edilmesidir. Daha önce Şehir hastaneleri ve köprülerde garanti hasta, garanti araç geçişleri gibi kararların hazineye olan maliyetleri ortadadır. Bu anlayış ile yeni havalimanını çalıştırmak adına Adana Havalimanından vazgeçmek ve Adana kentinin dünyayla irtibatını sekteye uğratmak bir seçenek dahi olmamalıdır. Bu yazın amacı havalimanın bir kente olan katkısı ve önemini ortaya koymaktır. Ekonomik, sosyal, kültürel, lojistik, stratejik açıdan bu önemi anlatarak bir kentte havalimanı olmaması durumunda ya da havalimanı kapatılması durumunda o kentin neler kaybedeceğini ortaya koymak ve yorumu okuyucuya, Tercihi Adanalılara bırakmak istiyorum.
Havalimanları günümüzün kentsel merkez istasyonlarıdır. Ticari faaliyeti, istihdamı büyütür. Kenti dünyaya entegre eder. Bu merkez istasyondan her kıtadan her meslekten insan, yatırımcı, girişimci, turisti, bankacısı geçer ve zamanla yüksek katma değerli ürünlerin, kalifiye insan gücünün, teknolojinin buluştuğu bir yere dönüşür. Bir kentteki havalimanını kapatmak ve daha zayıf ulaşım alternatifleri sunmak o kentteki yılların birikimini, kültürünü, sosyal yapısını, kalkınmasını olumsuz etkilemek demektir.
18 Yüzyıl liman kentlerinin yüzyılıdır. Zengin kentlerin tamamına yakını bilgiyi, teknolojiyi aktaran gemicilik olmuş, hammadde kaynaklarına erişimin en önemli aracı olmuştur. 19 Yüzyıl ise demiryollarının damga vurduğu bir dönemdir. 20 Yüzyılda ise sanayileşmiş ülkeler otoyollarla erişim, ulaşımı en detaylı hale getirmişlerdir. Hiç kuşku yok 21. Yüzyıl hava taşıtlarının yüz yılıdır. Gelişmek, dünya ile entegre olmak ve ekonomik olarak ilerlemek isteyen her kent gelişmiş bir havayolu sistemine sahip olmalıdır. Bütün Avrupa kentlerinde Merkez Tren Garları neredeyse kentin tam merkezindedir. Bunun nedeni 19. Yüzyılın en önemli ulaşım aracının Tren olmasıdır. Günümüzde uzakları yakın eden en önemli ulaşım aracı havalimanlarıdır. Günümüzün en yoğun havalimanları yarının şehir merkezlerinde olacaktır. Geçen yüzyıl boyunca şehirler havalimanları inşa etmiştir. Bu yeni yüzyılda ise havalimanları şehirleri şekillendirecektir. Havalimanları kentin şekillenmesine, ekonomisine, turizmine, sosyal yaşamına, sanatına, kültürüne geniş ölçekte katkı sunmaktadır. Dünya kenti olma iddiası taşıyan bir kentin hava limansız olması düşünülemez.
Bir uçak pisti genellikle 45- 60 metre genişliğinde ve 1.8 ila 3 bin metre uzunluğundadır. Adana Şakir Paşa havalimanı 2.750 m uzunluğunda ve 45 m eninde bir piste sahiptir. 2750 metre karayolu veya demiryolu sizi 2750 metre uzağa ulaştırır. Ancak 2750 metrelik bir havalimanı pisti sizi dünyanın her yerine götürür. Bir havalimanın kapatılması o kentin dünya ile olan bağının zayıflatılması anlamına gelir.
Günümüzde uluslararası rekabet büyük balık küçük balığı yer olarak bilinen ve klişe hale gelmiş bir rekabet değildir. Ne kadar büyük olursanız olun hızlı değilseniz, altyapınız, teknolojiniz, ulaşım sistemleriniz başta havadan sonra denizden ve nihai olarak karadan ağlarla donatılmamışsa hantal kalırsınız. Artık Küresel rekabette hızlı olanlar, yavaş olanları geride bırakmaktadır. Uzaktaki kitlelere erişmek onların size erişmesini sağlamak için ticaret yapmak isteyen her kent ticaret hacmi yaratan bir havalimanına sahip olmalıdır. Havalimanları bir kent için sadece bir varış noktası değildir. Şehirlerin kalkınmalarının kalkış noktalarıdır. Adana Şakirpaşa havalimanın kapatılması bu kentin ekonomik kalkınmasının önüne konan büyük bir engel olacaktır. Havalimanları hız, ve bağlantı olanağı sunan önemli buluşma noktalarıdır. Yerel ekonomik kalkınmanın anahtarıdır. Bu alanlar havacılık, tarım, sanayi, elektronik ve e-ticaret gibi zamana duyarlı üretim ve dağıtım tesisleri; otel, eğlence, perakende, kongre, ticaret ve sergi, fuar, turizm alanında yöneticileri ve profesyonelleri buluşturan yerlerdir. Birçok işletme ve iş adamı için zaman sadece maliyet değil, aynı zamanda para birimidir." Kısaca vakit nakittir. Günümüzde insanlar kolay eriştikleri, konaklama, yeme, içme, iş, eğlenme gibi pek çok olanağı sağlayabilecek yerel hizmetlerden faydalandıkları havalimanı olan kentlere daha çok ilgi duymaktadır. Çağdaş yaklaşım tüm bu olanaklara havalimanlarının on beş dakikadan fazla uzaklaşmadan erişebileceği havaalanı önermektedir. Bu özellikleri barındıran havalimanları yeni yatırımlarla daha da iyileştirilerek faaliyetine devam etmelidir.
Havalimanları 21. Yüzyıl metropollerinin temel dayanaklarıdır. Bazı havalimanlarının 30 km ye uzanan yeni bir kentsel alan yarattığı görülür. Sorunları en aza indirerek ve havaalanına, kullanıcılarına, işyerlerine, çevredeki topluluklara ve hizmet verdiği bölgeye en büyük getiriyi sağlayan, teknoloji odaklı akıllı bir şekilde oluşup büyüyen havalimanı yaratmak önemlidir. İyi tasarlanmış bir havalimanı, zaman ve maliyet açısından mekân ve mesafeleri en aza indirir, böylece hem firma hem de bölgesel operasyonel verimliliği artırır. İyi bir havalimanı planlanmasının temel ölçütleri kullandığı alan ve mesafe veya büyüklüğü değildir. Ulusal ve küresel olarak tedarikçilere, müşterilere ve kurumsal ortaklara erişmenin süresi ve maliyetidir.
İşletmeler, trafiği azaltmak ve aynı zamanda zaman-maliyetlerini düşürmek için havalimanına yakın konumlara yönlenmektedirler. Hızlı erişilebilen, iş merkezlerine en kolay erişilen, işlem zaman maliyetlerinin en az olduğu havalimanları tercih edilmektedir. Bazı havalimanları sade kente değil bölgesine değer katar. Bölgenin mihenk taşıdır, merkezidir. Bu kente stratejik önem katar. Bu tür bir havalimanın kapatılması bu önemin bilinçli şekilde azaltılması anlamı taşır ve yerel ekonomiyi olumsuz etkiler. Adana Şakirpaşa böyle bir havalimanıdır. Stratejik öneme sahiptir. Bu önemi anlamayanlar 6 Şubat depreminde yaşananları ve havalimanının fonksiyonunu bir kez daha incelemelidir.
Bir havalimanının temel ekonomik faydalarından biri iş fırsatlarının artması ve istihdam yaratılmasıdır. Havalimanlarının bulunduğu kentlerde geniş bir yelpazedeki iş fırsatları vardır. Havalimanları konumları, yüksek görünürlük ve erişilebilirliklerinden ötürü hem büyük hem de küçük işletmeleri kendine çekerler ve girişimciler için fırsatlar barındırırlar. Yatırım çekmek, istihdam yaratmak ve yüksek değerli mallar ve ticari hizmetlerde havacılığın yarattığı ticareti artırmak için fırsatlar sunarlar. Havaalanının gelişimi lojistik, konaklama ve turizm gibi ilgili sektörlerdeki iş artışını teşvik edebilir. Havalimanlarının mümkün olan en düşük zaman ve maliyetle iş sahaları ve yaşanabilirlik, çevresel sürdürülebilirlik ve sosyal canlılık gibi kentsel planlama hedeflerini gerçekleştirmesi beklenir. O kentin alt yapısını, ticaretini, gayrimenkulünü, algısını yönlendirir. İşletmelerdeki artışla beraber Özellikle havalimanları hareketli bir şehir merkezi, mağazalar, restoranlar ve hizmetlerden oluşan canlı bir ekosistemi destekleyerek çok çeşitli becerilere yönelik istihdam yaratabilir.
Havalimanları turistler ve ziyaretçiler için mıknatıs görevi görür ve bu alanların sunduğu canlı atmosfer ve cazibe merkezlerinin ilgisini çeker. Turist akını konaklama, yeme-içme, alışveriş ve eğlence harcamalarında da artışı beraberinde getirmektedir. Turizm ve otelcilikteki bu artış, yalnızca doğrudan turistlere hizmet veren işletmelere fayda sağlamakla kalmamakta aynı zamanda yerel ekonomi üzerinde de kademeli bir etki yaratmaktadır. Ünlü bir simge yapı, çok uzaklardan turist çekebilir ve bu da otellere, tur operatörlerine ve hediyelik eşya mağazalarına olan talebin artmasına neden olabilir.
Pek çok kent Havalimanı erişilebilirlikleri sayesinde sıklıkla büyük etkinliklere ve konferanslara, festivallere, sportif organizasyonlara ev sahipliği yapar. Bu sadece turizmi canlandırmakla kalmaz, aynı zamanda yerel konaklama endüstrisini de canlandırır. Festivalleri ile her geçen gün dünyaya açılan ve tanınan büyük ölçekli bir kentte havalimanının olmaması bu ivmeyi düşürecektir.
Dolayısıyla bir ildeki havalimanın kapatılmasının ekonomi açıdan doğrudan ve dolaylı ilgili çok sayıda iş kayıplarına yol açar ve bazı firmalar faaliyetlerini tamamen kapatmak zorunda kalabilirler. Bazı firmalar yer değişikliğine giderken bazı işletmelerde karlılıklar düşer. Bozulan arz-talep dinamikleri altında bazı firmalar hayatta kalma mücadelesi verirler. Havalimanı olmayan bir kentte verimliliğin azalması artan ulaşım maliyetlerine neden olabilir. Kent rekabet gücünde geriye gider. İller arasında eşitsizlikler yaratır. Bölgenin genel kalkınmasında adaletsizlikler ortaya çıkabilir.
Bir havalimanın varlığı hem yerli hem de yabancı kaynaklardan yatırım çeker. Birinci sınıf bir havaalanının varlığı, bir şehri, özellikle lojistik, imalat ve teknoloji sektörlerinde olmak üzere, genişlemek veya yer değiştirmek isteyen işletmeler için daha çekici hale getirebilir. Hava taşımacılığına kolay erişim sayesinde işletmeler, uluslararası ticareti teşvik ederek malları verimli bir şekilde ithal ve ihraç edebilir. Örneğin, Hong Kong Uluslararası Havaalanı (HKIA), yalnızca havacılık endüstrisinde 300.000'den fazla işi destekleyen, şehir ekonomisinin ana itici gücüdür. Dubai Uluslararası Havalimanına 2019 yılında 86 milyondan fazla yolcunun gelmesi sonucunda şehir ticaret ve turizm açısından küresel bir merkeze dönüştürmüştür. Havalimanlarının ekonomik etkisi doğrudan ekonomik faydalarından çok daha fazladır. Yaratılan Ticari ve sosyal faaliyetlerin yoğunlaşması genellikle çarpan etkisine yol açar, çünkü yan işletmeler ve endüstriler, birincil işletmelerin ihtiyaçlarını desteklemek üzere gelişir. Ekonomik Çarpan Etkisi ortaya çıkarır. Bir kentteki havalimanını kaldırır ve komşu kente taşırsanız kalifiye işgücü, sermaye, gelir transferini de kamu kent lehine yapar birini zenginleştirirken diğerini kaderi ile baş başa bırakırsınız. Adana’ya bu kötülüğü yapmaya kimsenin hakkı yoktur
Bir havalimanın gelişimi, karayollarının, demiryollarının ve diğer ulaşım bağlantılarının inşası da dahil olmak üzere önemli altyapı gelişimini gerektirmektedir. Adana bir geçiş kentidir. Demiryolu ağlarının, havayolunun, askeri tesislerin, karayolunun gerek ülkenin güneyi ile Orta Anadolu’yu birbirine bağlayan konumdadır. Doğu ve Güneydoğu yönünde bir giriş kapısıdır. Uzun yıllar boyunca aldığı yurt içi ve yurt dışı göçler nedeniyle farklı kesimlerin buluştuğu yerdedir. Altyapının Geliştirilmesi sonucunda Adana havayolunda iyileştirilmiş havalimanı, gelişmiş yol ağları, kapsamlı altyapı gelişimi ile sadece havaalanına değil, aynı zamanda tüm bölgeye yarar sağlayarak bağlantı ve genel yaşam kalitesini artırabilecek kenttir. Olağanüstü durumlarda yakından görülmüştür ki Adana Hatay, Mersin, Kahramanmaraş, Osmaniye, Gaziantep, Nizip gibi bölgedeki tüm illerin yardımına farklı ve alternatif yollarda erişebilecek konumdadır. Elindeki havalimanı almak sadece Adana’yı cezalandırmak olmaz Adana’nın özellikle doğusunda yer alan Ceyhan, Osmaniye, İskenderun, Hatay, Kozan, Kadirli, Kahramanmaraş, gibi pek çok il ve ilçeyi de cezalandırmak anlamına gelir.
Adana havalimanıyla ilgili veriler bu havalimanının ülkemizde önde gelen havalimanlarından biri olduğunu göstermektedir. Bu havalimanın kapatılması fikri gerçekçi bir teknik nedenden çok yeni havalimanının yaşatılması ve karlı kılınması düşüncesine dayanmaktadır. Öncelikle Adana bu konuda tüm kurum kuruluşları ile sağlam bir duruş sergilemelidir. Milletvekilleri, Valilik, BŞB, İlçe Belediyeleri, Ticaret, Sanayi Odaları, Birlikler, STK, Meslek Kuruluşları, Özel Sektörü, tüm siyasi partiler, Üniversiteler ve halkı bu konuda bir platform etrafında toplanmalıdır. Adana havalimanının bir oldu bitti ile kapatılmasına , kademeli olarak uçuşlarının azaltılarak önemsizleştirilmesine, hizmet kalitesi düşürülerek olumsuz imaj yaratılmasına müsaade etmemelidir. Konu kamuoyunda sürekli canlı tutulmalıdır. Kamuoyu huzurunda, basında, TV’lerde tartışılmalıdır. Adanalılar için yüksek düzeyde bir farkındalık yaratılmalıdır. Adanalılar bilmelidir ki bir kez bu havalimanını kaybederse yıllarca geri yerine koyamayacağı bir yatırımdan olacaktır ve kent kan kaybedecektir. Bu telafisi olmayan kaybı izlemek ve seyirci kalmak gelecek nesillere karşı sorumluluklarımızı yerine getirmemektir.
Bu tartışma sonlandırılıp Adana Şakirpaşa havalimanı geliştirilerek ve yeni yatırımlarla iyileştirilerek devam kararı alındıktan sonra her iki havalimanının ulusal ve uluslararası alanda en iyi şekilde hizmet sunması ve strateji havalimanı olabilmesi için kazan-kazan formülleri üzerine konuşabiliriz. Çok sayıda alternatif strateji arasında doğru seçimler yaparak bu mümkündür. Bir değer yaratılırken başka bir değer yok edilmemelidir. Üst üste konular değerler büyütülerek, zenginlik refah yaratılmalıdır. Yeter ki bilim ve rasyonel aklı ön planda tutarak ortak kararlar alabilelim.
Doç.Dr.İsmail GÜNEŞ
Çukurova Üniversitesi İİBF
