(Bu son bölümde, Tonguç Babanın son çalışmaları, emekliliği ve sonrası var. Üç bölümde yazılanları toplu olarak değerlendirildiğinde, resmiyette sadece bir resim öğretmeni olduğu halde, niçin bu kadar önemli görevlere getirildiğini daha iyi anlayacağız.)

Dünden devam.

1946’da İsmet İnönü tarafından “Talim Terbiye Kurulu” üyeliğine getirildi. 

1949 yılında, Ankara Atatürk Lisesi Resim-İş Öğretmenliğine atandı. Bir grup arkadaşıyla birlikte “Öğretmen Ansiklopedisini”hazırladı. 

1951 yılında, yobazların tahrik ve oyunlarıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin gizli oturumunda Reşat Şemsettin Sirer ve Tevfik İleri tarafından Köy enstitüleri üzerinden ciddi saldırılara uğradı. Kendini ve köy enstitülerini büyük bir bilgelikle savundu. 

Bu süreçte eser üretmeye devam ederek “Resim–İş Dersleri” adında yeni kitabını ve alanında öncü bir çalışma olan “Öğretmen Ansiklopedisi ve Pedagoji Sözlüğü” adlı eserini yayınladı, 

Bıktı yoruldu tiksindi ve1953 yılında emekliliğini isteyerek, 31 yıl, 3 ay süren fiili hizmetinden sonra emekli oldu.

1956 yılında Avrupa gezisine çıktı. İsviçre’de Pestolozzi ile ilgili yerleri ve “Pestolozzi Çocuk Köyü” adlı eğitim kurumunu gezip inceledi. Almanya’da bulunduğu sırada hastalandı ve Hamburg Tıp Fakültesinde tedavi gördü. Üç gün sonra da, 23 Haziran 1960 yılında vefat etti. Cenazesi Ankara Cebeci Mezarlığı’na defnedildi. Arkasından hakkında birçok kitap yazıldı ve adını taşıyan okullar açıldı

Sağlıklı olduğu günlerde hazırladığı “Pestolozzi Çocuklar Köyü” kitabı vefatından sonra yayınlandı. 

1962 yılında,“Pestoloızzi ve Devrim Kitabı“,mektuplarından oluşturulan  “Mektuplarıyla Köy Enstitüsü Yılları” adlı kitapları yayınlandı.

1995 yılında “Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı” kuruldu. Bu vakıf tarafından Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç’un eserleri ve özellikle Köy Enstitüleriyle ilgili kitapları yayınlanmaya başladı.  

1997 yılında yazılarından oluşan kitabın 1. cildi çıktı. 17 Nisan 1997’de oğlu Engin Tonguç’un babasını bütün yönleriyle anlattığı “Bir Eğitim Devrimcisi İsmail Hakkı Tonguç -Yaşamı, Öğretisi, Eylemi” adlı kitap yayınlandı.

İsmail Hakkı Tonguç, 77 yıllık hayatında kitap, makale, çeviri, deneme türünden 100’ü aşkın eserigelecek nesillere bir vasiyet ve miras olarak bıraktı.

(NEDEN YAZDIM)