Ekonomisi stabil yani dayanıklı, sağlam, dengeli, oturmuş, kararlı ve değişmez olan ülkelerde döviz bir yatırım aracı değil. Ne yazık ki ülkemizde son 30-40 yıldan beri döviz; kazandıran ve kaybettiren bir yatırım aracı olmaya başladı. Olmaya da devam ediyor. Bunun nedeni de uzun yıllardan beri üretemeyen bir ekonomiye sahip olmamız.
Yatırım, ’’belirli bir kaynağın ya da değerin, gelir sağlamak amacıyla kalıcı bir biçimde kullanılması’’ olarak genelde tanımlanır. Yatırımın tüketimden temel farkı, kullanılan kaynak ya da değerin işlem sonunda tükenmemesidir. Yatırım harcamasının sonucunda ortaya çıkan yatırım, orta ve uzun dönemde getiri sağlamaya devam eden bir süreci içerir.
Verimliliğin artırılması için insana yapılan yatırımın harcamaları da yatırım olarak kabul edilir. Bu anlamda bilgi ve teknolojiye dayalı hizmet üretiminin ekonomilerde payının giderek artması da bunu göstermekte.
Döviz, özellikle gelişmiş ülkelerin kişisel ve ticari işlemlerinde bir harcama aracı olarak kullanılmalı. Ancak dolar, euro, sterlin ve yen gibi gelişmiş ülke paralarını şirketler ve kişisel tasarrufçuların yatırım aracı olarak da kullanıldığı görülmekte.
Bu gelişmiş ülke paralarının yani dövizlerin kişisel ve ticari işlerde kullanılması yanında yatırım aracı olması, bu paraların dünya ticaretinde değişim aracı olarak kullanılırken bu paralara olan ihtiyaç, değerlerinin belirlemesinde etkili olmakta.
Gelişmemiş ülke paralarının değeri diğer ülke paralarının satın alma ve ekonomi literatüründeki tanımla konvertibl olup olmamaları, konvertibl olsalar bile değişim aracı olma konusunda etkin olmamaları gelişmiş ülke paralarını yatırım aracı yapmakta.
Bu paralar bütün bankalardan edinilebildiği gibi, 80’li yıllardan beri Hazine ve Maliye Bakanlığı, Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğü tarafından tespit edilen usul ve esaslar çerçevesinde resmi tanımı "yetkili müesseseler" olan ve halk arasında "döviz büroları" olarak adlandırılan yerlerden alınabilir.
Bu bürolarda döviz ve kıymetli maden taş ve eşyalara ilişkin işlemler olup, anonim şirket olarak kurulup faaliyet göstermektedirler.
Özellikle 1983'ten sonra Türk Lirası'na konvertibilitesini sağlamak yönünde getirilen bazı düzenlemelerle 1567 sayılı Kanunun uygulamaları geniş ölçüde serbest kur uygulamasına dönüştürülmüştür.
Sabit döviz kuru sistemi yerine önce kısa aralıklarla, sonraları Merkez Bankası, her gün kur değerlerini Resmî Gazete'de yayımlamaya başladı.
O dönemin Özal Hükûmeti, 1989 yılında aldığı kararla banka ve yetkili kurumlara; 3000 dolar veya eşdeğer döviz satabilme hakkı verildi. Mart 1990'da "32 sayılı Karar" olarak bilinen Türk Parasını Koruma Hakkındaki Karar'da yapılan değişiklikle, Türkiye'de yerleşik kişilere sınırsız döviz bulundurma ve transfer etme hakları tanındı.
Yetkili müesseseler; "1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ve bu Kanun Hakkında 32 Sayılı Karar" ve söz konusu karara istinaden yayımlanan tebliğlerde yer alan düzenlemelere göre faaliyetlerini yürütmekte. Kambiyo satım işlemleri, Banka Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) uygulamasında banka işlem ve hizmeti olarak kabul edilmekte.
Finansal yatırım araçlarının Yurt İçi Üretici Fiyatları (Yİ-ÜFE) ve Tüketici Fiyat Endekslerine (TÜFE) göre ayrı ayrı değerlendirilmesi kayıp ve kazanç bakımından açıklayıcı fikir vermekte. Bu değerlendirmeler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre aşağıdaki gibidir:
Aylık en yüksek reel getiri, Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ile indirgendiğinde %4,82, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ile indirgendiğinde ise %3,20 oranlarıyla külçe altında gerçekleşmiş oldu.
Aynı şekilde Yİ-ÜFE’ye indirgendiğinde yatırım araçlarından;
- Mevduat faizi (Brüt) %2,03 oranında yatırımcısına reel getiri sağlarken,
- Amerikan Doları %0,71,
-Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) %0,99,
-Euro %2,42,
- Borsa İstanbul (BIST 100) endeksi %10,81
Oranlarında yatırımcısına kaybettirdi.
TÜFE ile indirgendiğinde ise;
- Mevduat faizi (brüt) %0,46 oranında yatırımcısına reel getiri sağlarken,
-Amerikan Doları %2,25,
-DİBS %2,52,
- Euro %3,93,
-BIST 100 endeksi %12,19
Oranlarında yatırımcısına kaybettirmiş.
Yukarıdaki ekonomik ve finansal değerleri yorumladığımızda bir keşmekeş olduğu, kimin kazanıp kimin kaybettiği konusunda bize bir fikir vermekte. Kazanan bir avuç yabancı spekülatör, kaybeden ise Hazinemiz ve halkımız.
2012-2013 yıllarında başlayan "rüşvet ve yolsuzluk" olayları, 15 Temmuz 2016 tarihinde doruğa ulaşan "FETÖ Darbesi" sonrasında başlayan ve giderek otoriterleşen siyasi iktidarın uygulamaları bugünün de hem siyasi hem de ekonomik istikrarsızlığın önemli nedeni olmaya başladı.
Ekonominin doğal yasalarını bir kenara bırakan, günü kurtarma uygulamaları ekonomimizi bugüne getirdi. Sık sık ekonomik politika değişiklikleri, Hazine ve Maliye Bakanlarının birbirilerine aykırı ekonomik politikalar uygulamaları, Merkez Bankası'nın bağımsızlığının ortadan kaldırılması ve başkanlarının itibarsızlaştırılarak görevden alınması ekonomimizi bugüne getirdi.
Sonuç olarak, yanlış ekonomik uygulamalar nedeniyle üretemeyen bir ekonomimiz oldu. Hazine ve Maliye Bakanlığı açıklamasına göre; 30 Haziran 2024 itibarıyla brüt dış borç stokumuzu 512 milyar dolar, milli gelirimize oranını ise yüzde 42,6. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından günümüze göre dış borcumuz 4 kattan fazla artmış.