Bugün 1 Mayıs. Bütün dünya 1 Mayıs’ı en ülkelerinin en önemli meydanlarında şölenlerle kutlarken, bu yıl da işçi ve emekçiler Taksim Meydanı’nda bayramlarını kutlayamayacaklar. AKP, Gezi Direnişinden bu yana eylem ve gösterilerden çekinmektedir. CHP’li Belediyelere yapılan operasyon ve İmamoğlu’nun tutuklanması nedeniyle yapılan gösterilerde halkın bir araya gelmesi AKP’nin kâbusu haline gelmiştir. O kadar ki ulusal bayram kutlamalarında bir araya gelmelerine bile tahammül edemiyor. Ama her şeye rağmen halk Anayasal ve demokratik hakkını kullanmaktan vazgeçmediğini yapılan mitinglere katılmakla gösteriyor.
1 MAYISA GİDEN YOL…
Bundan tam 169 yıl önce YANİ 1856 yılında Avustralya'nın Melbourne kentinde taş ve inşaat işçileri insani çalışma süreleri olan günde 8 saatlik çalışma için Melbourne Üniversitesi'nden Parlamento Evi'ne kadar bir yürüyüş düzenlediler.
30 yıl sonra 1 Mayıs 1886 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri'nin Chicago kentinde 1 milyona yakın işçi 8 saatlik iş günü için genel greve gitme kararı aldılar. 6 Binden fazla siyah ve beyaz işçi birlikte yürüyüş geçti. Siyahların bu yürüyüşe katılmalarında Louisville'de bulunan parkların siyahlara kapalı olması etkili olmuştu. Safkan Atları, at yetiştiriciliği ve yarışları ile ünlü ABD’nin 17’nci şehri, Thomas Edison’un gençliğinin geçtiği şehirdir. Bu şehrin sokaklarda başlayan yürüyüş Ulusal Park'a kadar devam etti.
Yürüyüş ve eyleme katılım 3 Mayıs'a kadar sürdü. Mc Cormick Traktör Fabrikalarında işten çıkartılan ve greve katılan işçiler miting düzenlediler. Miting sona ermek üzereyken Mc Cormick Fabrikası düdüğünü çalarak, içerdeki grev kırıcıları dışarı çıkarttı. Bunun üzerine bir grup işçi fabrikaya girmeye çalıştı. Polis işçilere ateş açtı ve 4 işçi öldürüldü. Onlarca işçi de yaralandı.
Olay giderek büyüdü. 4 Mayıs'ta Haymarket Alanı'nda bir miting daha düzenlendi. İzleyen yıllarda da tekrarlanacağı üzere, Mitingin sonuna doğru kürsünün önüne nereden geldiği belli olmayan bir bomba atıldı. 7 polis ölürken, 69'u ise yaralandı. Bunun üzerine yüzlerce işçi asılsız iddialarla tutuklandı. İşçilerin bir kısmı yargılanmak üzere seçildiler. Yargılanan 8 işçiden en genci Louis Ling’di.
Almanya doğumlu olan Luis Ling İnsanları kışkırttığı gerekçesiyle tutuklandı. Hakkında ölüm kararı verildiğinde mahkeme heyetine; "sizi tanımıyorum! sizin yasalarınızı, nizamınızı, kuvvete dayanan yetkinizi tanımıyorum! bu yüzden asın beni!" diye haykırmıştır. Amerikan Devleti’ne onu idam ettirme fırsat ve zevkini vermeden infazının gerçekleştirileceği 11 Kasım 1887 tarihinden bir gün önce, hücresinde intihar etmişti.
TÜRKİYE’DE 1 MAYIS
Türkiye’de 1 Mayıs’ın tarihli gelişimi ilginçtir. 1 Mayıs ilk olarak 1906 Yılından ‘’Amele Bayramı’’ olarak Türkiye’de işçi ve emekçiler tarafından da kutlanmaya başladı. 1921. Tersane İşçileri, işgal altındaki İstanbul'da 1 Mayıs'ı kutladı. Hüseyin Hilmi namı değer İştirakçı Hilmi önderliğinde Halk İştirakiyyun Fırkası'nın önderliğinde işçiler Kasımpaşa'dan Şişli Hürriyet-i Ebediye Tepesi'ne kadar yürüdüler.
1923 yılında yani tam 102 yıl önce İstanbul'da tütün işçileri, askeri fabrika ve demiryolu işçileri, fırıncılar, İstanbul tramvay, telefon, tünel, gazhane işçileri 1 Mayıs'ı sokakta kutladılar. "Yabancı şirketlere el konsun", "8 saatlik iş günü", "Hafta tatili", "Serbest Sendika ve Grev Hakkı" pankartlarını taşıdılar.
1925 yılında Takrir-i Sükun Kanunu'yla her türlü gösteri ve yürüyüş yasaklanınca, 1 Mayıs da kitlesel olarak kutlanamaz hale geldi. 50 yıl sonra 1976 Yılında Devrimci İşçi Sendikalarının (DİSK) öncülüğünde 1 Mayıs İşçi Bayramı İstanbul Taksim Meydanı’nda yapılan büyük ve tarihi mitingle kutlandı.
1977 yılında yine Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) tarafından Taksim Meydanında düzenlenen 1 Mayıs Mitingi dağılmak üzereyken Taksim Meydan kana bulandı. Sular İdaresi binasının üzerinden ve Inter Continental Oteli'nden Şimdiki The Marmara Oteli’nde kalabalığın üzerine ateş açıldı ve 34 kişi katledildi.
Yapılan yargılama sonucunda yargı olayın bir çatışmadan değil, bir provakasyon sonucu patlak verdiğini tespit etti. Ama sorumluları yakalanıp yargılanmadılar. Olay 1997 yılında 20 yıllık zamanaşımı süresinin dolması nedeniyle tarihe karıştı.
1 Mayıs 1979 yılında 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı. İstanbul’da sokağa çıkma yasağı uygulandı. Yasağa rağmen sokağa çıkan Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran ve 1000'e yakın kişi gözaltına alındı. Behice Boran ve 330 Türkiye İşçi Partili 6 Mayıs'ta tutuklandı. 12 Eylül 1980 Darbeci Kenan Evren "Bahar Bayramı" adıyla resmî tatil olarak kutlanan 1 Mayıs’ı çalışma günleri arasına dahil ederek bayram olmaktan çıkardı.
1989 yılında İstanbul'da 1 Mayıs'ı kutlamak için İstiklal Caddesi'nden Taksim'e yürümek isteyen 2000 kişilik grup polis tarafından dağıtıldı. Olaylar sırasında alnından vurulan Mehmet Akif Dalcı adlı genç öldürüldü. 400 gösterici gözaltına alındı. 1990 yılında İstanbul'un çeşitli semtlerinde yapılan 1 Mayıs eylemlerinde 40 kişi yaralandı, 2 bin kişi gözaltına alındı. Yaralılardan Gülay Beceren felç oldu.
1994 yılında İstanbul ve Ankara'da 1 Mayıs'ı kutladıktan sonra dağılan gruplar polis tarafından coplandı. Sosyal Demokrat Halkçı Parti Milletvekili Salman Kaya da polisten dayak yedi. İki gün sonra Millet Vekili Salman Kaya'yı döven 3 polis ve Ankara Emniyet Müdürü Orhan Taşanlar görevden alındı.
1996 yılında ise, İstanbul Kadıköy'de yapılan 1 Mayıs gösterilerinde olaylar çıktı. 3 kişi öldü, 67 kişi yaralandı, birçok işyeri tahrip edildi.
2000’Lİ YILLARDA
2006 yılında 1 Mayıs Kadıköy’de kutlandı. 2007 yılında tekrar Taksim’de kutlandı. 1977 olayları anma etkinliğini polis; silah, biber gazı, gaz bombası kullanarak durdurmaya çalıştı. 2008 Nisan’ında, 1 Mayıs’ın “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanması AKP iktidarınca kabul edildi. 2010 1 Mayıs 140 bin kişinin katılımıyla Taksim’de kutlandı.
2013 1 Mayıs’ında 4 ay önce Taksim’i Yayalaştırma projesi adı altında 1 Mayıs’ın Taksim’de kutlanılması yasaklanmasına rağmen bazı gruplar Taksim’de kutlamaya çalıştı. Polis, göstericilere izin vermedi ve göstericilere karşı ateşli ve ateşsiz silah kullandı. Hastanelere gaz bombası atıldı ve ambulanslar durduruldu. Zamanın CHP Genel Başkan Yardımcısı Gürsel Tekin ağır gaz sıkılması sonunda hastaneye kaldırılmıştı.
Taksim Meydanı 2014 ve 2015 yıllarında “Gezi Olayları” gerekçesiyle, 2016 Yılında “IŞİD’’ gerekçesiyle, 2017 yılında da “Yeni Cumhurbaşkanlığı Modeli ve reform çalışmaları” gerekçesiyle kutlamalara kapatıldı.
2018 yılında ise 1 Mayıs mitingi yaklaşık 100 bin kişinin katılımıyla Maltepe Meydanı’nda, 2019 yılında ise adres yine Bakırköy Halk Pazarı’ydı. Yaklaşık 100 Bin kişinin katılımıyla gerçekleşti. 2020, 2021 ve 2022 Yıllarında pandemi nedeniyle kitlesel kutlamalar yerine temsili kutlamalar yapıldı. 2023: Bu yıl 1 Mayıs, emek ve meslek örgütlenmelerinin “Emek Bizim Gelecek Bizim” çağrısıyla Maltepe Meydanı’nda yapıldı.
2024 yılında DİSK, KESK, TTB ve TMMOB, Taksim Meydanı'ndaki 1 Mayıs kutlamaları için İstanbul Valiliği'nden izin çıkmayınca Saraçhane Meydanı'nda buluşma çağrısı yapmış ve buradan Taksim Meydanı'na yürüneceği duyurmuştu.
İktidar Suriye kaçkınları ile irtica yanlısı cemaatçilere açtığı Taksim Meydanını ve tüm meydanları yurt sever işçi ve emekçilere Anayasa Mahkemesi’nin ‘’hak ihlali’ Kararına rağmen yasaklıyor! Türk-İş ve Hak İş ise, ‘’1 Mayıs kutlaması için Taksim şart değil, ısrar edilmemeli’’ diye havlu atıyorlar.
Emek ve alın teri ile üreten, emeğine saygı duyulması mücadelesini yüz yıllarca önce vererek bugünlere getiren, tüm Ülkemiz ve dünya emekçilerinin 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlu olsun.
Sabri Arpaç
sabriarpacymm@gmail.com