Çocukluğumuzun kahvehanelerine kıraathane de denilirdi. Kıraat, “Okuma” demek. Cumhuriyet Dönemine girilirken ülkedeki okuma-yazma bilenler parmakla gösterilecek kadar azdı. İlkokuldan tutunuz, Üniversiteye kadar, öğrenci sayısı toplam nüfusun ancak yüzde 3’ü kadardı. Okur yazar oranı da yüzde 6’yı geçmezken, bunların da çoğu din adamları ya da zengin gayrimüslimlerdi.
Ulu Önder Atatürk, temel pek çok konu gibi, eğitime de ağrılık vermiş, okur yazar oranın hızla artması için, halk mektepleri dahil çeşitli çarelere yol vermişti. Bunlardan biri de, her kahvehanede kitap, dergi, gazete bulundurulmasıydı. O nedenle de, kahvehaneler peş-peşe tabelâ değişikliğine giderek kıraathane adıyla anılır oldu.
SEYYAR CENNETİ
Camlı Kahve, Yüksek Kahve, Yeşil Köşe Kıraathanesi, Doğan Kıraathanesi ve benzeri bazı mekânlar oldukça büyüktü. Üstelik müşterileri de çoğu kez itibarlı ve az-çok harcama gücü olanlardı. Yani, bazı seyyarlar için yüksek satış potansiyeliyle ağız sulandırıcıydı.
Her on dakika, yarım saat gibi aralarla kahvehaneye birileri gelir, ceplerinden veya çantasından çıkardıklarıyla para kazanmaya çalışırdı. Bunların en çok itibar göreni tansiyona bakanlardı. Daha içeri girerken farklı maslardan çağrı gelir, “Tansiyoncu” da uzman doktor edasıyla bunları tek tek ziyaret edip ölçüm sonrasında genel bir rapor ve sözlü reçete verirdi. Hizmetin karşılığı 25 kuruşla 50 kuruş arasında değişmekteydi.
İkinci sıraya tespihçileri alabilirim. Son yıllarda iki kez tespih fuarını ziyaret şansım oldu; anladım ki, tespih merakı köklü bir geçmişe sahip. O yıllarda da, şimdilerde de meraklılar hayli fazla. Oltu taşı elbette her
zaman değerliydi ama sanırım gerçek kehribar tespihler prestij için en makbûlleri sayılırdı.
ÇAKMAK TAŞI-KOLA-BALİNA
Çakmak sahipleri için gerektiğinde çakmak taşını bulabilecekleri tek yer kahvehanelerdi. Yaka balinaları da daha çok kahvehanelerde adam gözleyerek sağlanabilmekteydi, Balinayı gençler bilmeyebilir. Eskiden gömlek yakalarını dik ve düzgün tutan vatka sistemi bilinmezdi. Yakanın iki ucunun arkasına açılan 8-10 milimlik yuvaya plastik şeritler geçirilerek düzgün görünüş sağlanırdı. İşte bu plâstik araçların adı da balina idi. Kola, ayrıca bakkallarda da satılır, yaka ve manşetlere uygulandığında düzgün durmasını sağlardı. İçimlik kolalarla uzaktan yakından ilgisi yoktu.
İLLÂ DA BERBER DİŞÇİLER
Seyyar berberler, işlek kıraathaneye yakın bir duvar veya ağaç belirler, buraya bir çantayla gelirdi. İskemle gereksinimi de kıraathaneden sağlanırdı. Çanta açıldığında resmen minyatür bir berber dükkânı kurulmuş olurdu. Seyyar berberlerin bazıları aynı zamanda dişçiydi. Dolgu filan yapmazlardı ama bildiğimiz marangoz pensesiyle asıldığı zaman en köklü dişi bile koparıp alırdı. Anlayacağınız, bu arkadaşları çürük veya sallanan dişleri bertaraf uzmanıydı.
Durun hele!..
Seyyar berberlerin en itibarlı ve prestijli işi sünnetçilikti. Aslında mantıklıydı da; çünkü tıraş için de, sünnet için de ustura gerekliydi. Ustura sallamayı öğrendikten sonra, ha sakal, ha başka bir yer.
Çeşitli ürün satıcıları vardı daha… Biz şimdilik piyangocularla sonlandıralım. O kıraathanelerin tadından ve havasından zerre kalmadığını buruk duygularla yazıp noktayı koyalım.
(Bölge Gazetesi)
