Kooperatifler ve sermaye şirketlerinin genel kurulları Mayıs ve Haziran Aylarında yapılıyor. Kooperatifler Kanunu’nda 2021 Yılında yapılan değişiklikle kooperatiflere ‘’dış denetim’’ zorunluluğu getirildi. Dış denetime tabi olduğu halde söz konusu denetimi yaptırmayan kooperatiflerin finansal tabloları, yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu ve ibra konularında alınan genel kurul kararları geçersiz olacaktır. Dış denetim kapsamına alınan kooperatiflerin genel kurullarında bu konuda özen göstermeleri gerekir.

DIŞ DENETİME TABİ OLACAK YAPI KOOPERATİFLERİ

Dış denetim kapsamındaki yapı kooperatifler;

• Hukuki durumu faal olan yani tasfiyeye girmeyen,
• Yapı ruhsatı almış olan,
• Ve ortak sayısı 100 veya daha fazla olan,

Şeklinde belirlenmiştir.

Uygulamanın yeni olması, dış denetimin bütün kooperatifleri kapsamayacağının Yönetmelikte belirtilmiştir. Yapı kooperatiflerinin konutlarını yapıp üyelerine teslim ettikten sonra ortaklar ve kamu ile devam eden bazı işlemlerin henüz bitmemiş olması gerek üyeler ile gerekse süreç içinde meydana gelen ve devam etmekte olan davaları nedeniyle tasfiyenin geciktiği bilinmektedir. Yani tasfiye arifesine gelmiş kooperatiflerin Kanunun ve Yönetmeliğin öngördüğü anlamda dış denetime tabi olacağı tartışmalıdır. 

Nitekim, Çevre ve Şehircilik ve İklim Değişikliği uygulamaları da   davalarının devam etmesi nedenleriyle dış denetim ile ilgili kararın kooperatiflerin yönetim ve denetim kurullarınca sorumluluğunda olduğu ile ilgili görüşler de bulunmaktadır. Nitekim, Çevre ve Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Ankara İl Müdürlüğü’nün 21.02.2025 tarihli görüşü de bu yöndedir. 

DIŞ DENETİM İLE İLGİLİ YASAL VE MEVZUAT DÜZENLEMELERİ

Dış denetim, denetlenen kuruluşla denetleyen kuruluş ya da kişiler arasında herhangi bir organik bağ bulunmayan yani hiyerarşi dışında yer alan kurumlarca yapılan denetim olarak tanımlayabiliriz.

Dış denetim, 7339 sayılı Kanunla 1163 sayılı Kooperatifler Kanunun 65 ve 69’ncu maddelerinde yapılan düzenleme ile kooperatiflere dış denetim yaptırma zorunluluğu getirildi. Bu düzenlemeye dayanılarak Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan, "Kooperatif ve Üst Kuruluşların Denetimine Dair Yönetmelik” 01.02.2022 tarihli ve 31737 sayılı Resmî Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi. 

Bu Yönetmelik’te dış denetim;

• Finansal tablolardaki bilgilerin, mevzuatta belirtilen esaslara uygunluğu ve doğruluğu hususunda, denetim tekniklerinin uygulanarak defter, kayıt ve belgeler üzerinden denetlenmesini ve değerlendirilerek rapora bağlanması olarak düzenlenmektedir.
• Dış denetçi ise, yapılacak dış denetimi yürütecek, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler veya 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa tabi meslek mensupları veya ilgili bakanlıkça denetim yetkisi verilen birliklerde/merkez birliklerinde dış denetimle görevli personelini İfade etmektedir.

Yönetmelik uyarınca dış denetimin kapsamı Kooperatiflerin finansal tablolarının;

• Kooperatiflerin tabi olduğu 1163 sayılı Kanun, 6102 sayılı Kanunu,
• 213 sayılı Vergi Usul, Kurumlar Vergisi ilgili mevzuatına uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığı, 
• Gelir ve giderlerinin dayanağını oluşturan belgelerin ilgili mevzuata uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, 
• Gelir ve gider hesapları ile bilanço hesaplarının defter, kayıt ve belgelerle uyumlu olup olmadığı,

Hususlarının temini için öngörülmüştür. Yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu içerisinde yer alan finansal bilgiler de dış denetimin kapsamı içindedir.

DIŞ DENETİM VE DIŞ DENETÇİLER

Yayınlanan Yönetmelik’in 14’ncü maddesinde kooperatiflerin dış denetimini yapmaya yetkili olanlar belirlenmiştir. Dış denetçiler;

• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler,
• 3568 sayılı Kanuna tabi meslek mensupları; serbest muhasebeci mali müşavirler ile yeminli mali müşavirler olarak sayılmışlardır.

İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen, bağlı olunan merkez birlikleri veya merkez birliği kurulamamışsa bağlı olunan birlikler, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler dış denetime tabi olan kooperatiflerin genel kurullarında, dış denetimi yapmak üzere seçerler.

DIŞ DENETÇİ SEÇİMİ GENEL KURUL YETKİSİNDEDİR

Dış denetçi seçme yetkisi münhasıran kooperatif genel kurulundur. Bu yetkinin yönetim kuruluna devri söz konusu değildir.  Bu durum kooperatif yönetim kurullarının genel kurula bir hazırlık yapamayacakları anlamına da gelmez. 

Dış denetim kapsamındaki kooperatiflerin genel kurullarının gündeminde dış denetçinin seçilmesi maddesi muhakkak bulunmalıdır. Genel kurulda dış denetçinin seçimi ve verilecek ücret görüşülerek karara bağlanmalıdır. 

Bakanlık Temsilcileri de kooperatif genel kurul toplantı gündeminde dış denetime ilişkin madde yok ise “Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik” hükümleri gereğince gündeme maddesi konulması gerektiği yönünde karar alınması gerektiğini divan heyeti ve genel kurula açıklama uyarısında bulunmalıdır.

Yönetim kurulu genel kurul onayına sunulmak üzere muhtemel dış denetçilerin adlarını ve verilecek ücretleri hakkında gerekli ön çalışma yani bir anlamda teklifleri almalıdır. Genel kurula katılan üyelerin de önerecekleri dış denetçiler arasında genel kurul dış denetçiyi seçecektir.

Düzenleme ile açıkça belirtilmemiş olmasına karşın, tasfiye halindeki kooperatiflerin bu kapsam dışında plduğu anlaşılmaktadır. Zaten Ticaret ve Çevre ve Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın uyulması da bu yönde devam ettiği anlaşılmaktadır.

Ticaret Bakanlığı tarafından dış denetime tabi olarak yetkilendirilen birlik ve merkez birlikleri ise 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu esaslarına göre bağımsız denetime tabi tutulacaklardır.

DIŞ DENETİM YAPTIRMAYAN KOOPERATİFLER İBRA EDİLMEYECEĞİ

Çevre Şehircilik ve İklim Bakanlığı tarafından 2022 Yılı Şubat Ayında yayınlanan Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik ile;

• Kooperatiflerin finansal tablolarının kooperatiflerin tabi olduğu mevzuatta belirlenen usul ve esaslara uygun bir şekilde hazırlanmasının,
• Gelir ve giderlerinin dayanağını oluşturan belgelerin ilgili mevzuata uygun olarak düzenlenmesinin,
  hesapların belgeler ile uyumlu olmasının sağlanması,
• Yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu içerisinde yer alan mali bilgilerin doğruluğunun tespiti hususlarında yapılacak olan bağımsız dış denetimin ilke ve çerçeveleri belirlenmiş olduğu,
• İlgili yönetmeliğin 15 inci maddesinde kimlerin dış denetime tabi olduğu,
• Hukuki durumu faal, yapı ruhsatı alınmış ve ortak sayısı 100 veya daha fazla olan yapı, turizm geliştirme ve gayrimenkul işletme konularında faaliyet gösteren kooperatifler dış denetime tabi olduğu,
• Dış denetime tabi olduğu halde söz konusu denetimi yaptırmayan kooperatiflerin finansal tabloları, yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu ve ibra konularında alınan genel kurul kararlarının geçersiz olduğu,

Şeklinde düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere, kooperatifler gibi büyük ölçekli ekonomik ortaklıkların denetimi yalnızca genel kurullarında seçilen denetim kurulu ve kamunun yaptığı denetimlerin dışında ayrıca bağımsız dış denetçiler tarafından da denetlenmesi uygulaması getirilmiştir.

DIŞ DENETİM ÜCRETLERİ NE KADAR?

Sermaye Piyasası Kurulu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Bankacılı Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve diğer kuruluşlarca yaptırılacak muhasebe denetim işlemlerinin ücretlendirilmesi, 3 Ocak 2025 tarihli ve 32771 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan 2025 Yılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Asgari Ücret Tarifesine ile tespit edilmiştir. 

Dış denetim ve bağımsız denetim işlemleri için saat ücreti esası uygulaması getirilmiştir. 2025 Yılı için saat ücreti 

3.420 TL/ Saat üzerinden hesaplanmaktadır. Yapılacak denetim;

• Yıllık denetimlerde 96 saat*3.420 TL = 328.320 TL +%20 KDV ile birlikte 393.984 TL’den az,
• Sınırlı ara denetimlerde 32 saat*3.420 TL = 120.440 TL + %20 KDV ile birlikte 131.328 TL’den az,
• Yatırım fonları ile diğer özel denetimlerde 48 saat*3.420 TL + % KDV ile birlikte 164.160 TL’den az,

Olmayacaktır.

Kooperatiflerde yıllık denetim yapılacağı için 96 saatten az olmayacağı, iş yükü ve büyüklüğe göre bu saatin 96 saatten de fazla olabileceği görülmektedir. 

Sabri Arpaç

sabriarpacymm@gmail.com